Ένα παράδειγμα καταστροφής του νοήματος

Προχθές ήταν τα γενέθλια του Τόμας Πίντσον, ο οποίος έκλεισε αισίως τα 82. Η πολλή δουλειά δεν μου επέτρεψε να γράψω τίποτε σχετικά, ούτε καν να συμμετάσχω με κάποια φωτογραφία στην Pynchon in public day.

 

Είδα όμως κάποιες αναρτήσεις σε Facebook και Instagram από φίλους, καθώς και από λογαριασμούς που δεν γνώριζα. Ένας από αυτούς τους λογαριασμούς ανάρτησε μια εικόνα με μια μεταφρασμένη φράση του Πίντσον. Η μετάφραση δεν ήταν από την επίσημη έκδοση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Χατζηνικολή, αλλά πιθανώς την έκανε μόνος του όποιος ανέβασε την εικόνα. Αυτό, φυσικά, δεν αποτελεί πρόβλημα. Τυχαίνει όμως η εν λόγω μετάφραση να είναι λάθος, και μάλιστα τόσο λάθος που να αλλοιώνει εντελώς το νόημα της πιντσονικής φράσης. Δεν θα κατονομάσω το λογαριασμό, γιατί σκοπός μου δεν είναι να στηλιτεύσω κανέναν —άλλωστε, ουδείς άσφαλτος, που είχε πει και κάποια γνωστή λαϊκή αοιδός— αλλά να δώσω ένα παράδειγμα απόλυτης καταστροφής (μέσω της αντιστροφής) του νοήματος.
Γράφει, λοιπόν, η εικόνα:

 

«Αν σου κάνουν τις λάθος ερωτήσεις δεν πρέπει να τους απασχολούν οι απαντήσεις».

 
Όποιος γνωρίζει καλά κι έχει λατρέψει το Ουράνιο τόξο της βαρύτητας (γιατί από εκεί προέρχεται αυτή η φράση), ήδη ακούει καμπανάκια συναγερμού να χτυπάνε εκκωφαντικά. Η φράση αυτή είναι πασίγνωστη: πρόκειται για την τρίτη Παροιμία για Παρανοϊκούς. Μόνο που είναι εντελώς λάθος. Έτσι όπως είναι διατυπωμένη η πρόταση, φαίνεται ότι κάποιοι κάνουν σε σένα ερωτήσεις, κι εσύ πρέπει να απαντήσεις, αλλά εφόσον οι ερωτήσεις που σου κάνουν είναι λάθος, οι απαντήσεις σου δεν τους νοιάζουν. Πέρα από το ότι αυτό το πράγμα δεν βγάζει ιδιαίτερο νόημα, αν κάνουμε τον κόπο να ανατρέξουμε στο πρωτότυπο, θα δούμε ότι το πραγματικό νόημα είναι αυτό που γράφει η επίσημη έκδοση: «αν σε καταφέρουν να κάνεις λάθος ερωτήσεις, δε χρειάζεται να ανησυχούν για τις απαντήσεις». Με άλλα λόγια, εσύ κάνεις τις ερωτήσεις, αλλά κάποιοι σε έχουν οδηγήσει στο να κάνεις λάθος ερωτήσεις, κι έτσι, όποιες κι αν είναι οι απαντήσεις, όποιος κι αν τις δώσει, εκείνοι (ή μάλλον Εκείνοι) δεν έχουν να ανησυχούν για τίποτε, μια που οι προσπάθειές σου να ανακαλύψεις την όποια αλήθεια θα πέσουν στο κενό.

 
Το νόημα εξηγείται καλύτερα αν δούμε τη φράση μέσα στο συγκείμενό της: (Απολαύστε υπεύθυνα.)

 

Ο Σλόθροπ στριφογυρίζει τη μακριά αλυσίδα με τα κλειδιά του που κρέμεται από το κοστούμι του με το μακρύ σακάκι, με κάποια ανησυχία. Μερικά πράγματα γίνονται αμέσως φανερά. Ακόμη περισσότερα πέφτουν πάνω του από παντού ολόγυρα, πιο πολλά απ’ ό,τι φανταζόταν, ακόμη και στις πιο παρανοϊκές του στιγμές. Το Ιμιπόλεξ G εμφανίζεται σε μια μυστηριώδη «μονωτική συσκευή» σε μια ρουκέτα που εκτοξεύεται με τη βοήθεια ενός πομπού στην οροφή των κεντρικών γραφείων της ολλανδικής Shell, που έχει επίσης την άδεια να εμπορεύεται το Ιμιπόλεξ — μια ρουκέτα που το σύστημα προώθησής της έχει μια παράξενη ομοιότητα με εκείνο που εξελίχτηκε από τη βρετανική Shell περίπου την ίδια εποχή … και ωχ, ωχ, τώρα μόλις τώρα σκέφτεται ο Σλόθροπ πού συγκεντρώνουν όλες τις πληροφορίες σχετικά με τη ρουκέτα — στο γραφείο του κ. Ντάνκαν Σάντις, του γαμπρού του ίδιου του Τσόρτσιλ που εργάζεται έξω από το Υπουργείο Εφοδιασμού, το οποίο βρίσκεται στο Μέγαρο Shell Mex, για όνομα του Θεού.…

 
Εδώ ο Σλόθροπ σκηνοθετεί μια εκπληκτική επιδρομή κομάντο μαζί με τον πιστό σύντροφο Μπλότζετ Ουόξουινγκ στο Μέγαρο Shell Mex — στην καρδιά της θυγατρικής τής Ρουκέτας στο Λονδίνο. Θερίζει διμοιρίες οπλισμένων φρουρών με το μικρό του Στεν και κλοτσάει τα κορίτσια του γραφείου που ουρλιάζουν (πώς αλλιώς να αντιδράσουν, έστω και μέσα σε μια φαντασίωση;) και λεηλατεί άγρια τα αρχεία, πετάει βόμβες Μολότοφ, και όταν τελικά οι κοστουμαρισμένοι άντρες μπαίνουν στο τελευταίο άδυτο, με παντελόνια που φτάνουν ως τις μασχάλες τους και βρομώντας καψαλισμένο μαλλί και αίμα, δε βρίσκουν ούτε τον κ. Ντάνκαν Σάντις να τρέμει από το φόβο μπροστά στην ενάρετη δύναμή τους, ούτε κάποιο ανοιχτό παράθυρο, τσιγγάνικη φυγή, σκορπισμένα χαρτιά ταρό, ούτε καν τεστ ψυχικής δύναμης με το ίδιο το Κονσόρτσιουμ — μόνο ένα μάλλον βαρετό δωμάτιο, μηχανήματα που αναβοσβήνουν ήρεμα παραταγμένα στους τοίχους, αρχεία με κάρτες τρυπημένες και εύθραυστες σαν ζαχαρένια πρόσωπα, εύθραυστες σαν τους τελευταίους γερμανικούς τοίχους που στέκονται χωρίς υποστηρίγματα αφού οι βόμβες άρχισαν να στριφογυρνάνε πάνω ψηλά, απειλώντας να ξεδιπλωθούν από τον ουρανό από τη δύναμη του ανέμου που έχει διώξει μακριά τον καπνό…. Μια οσμή όπλων πλανιέται στον αέρα, και δε φαίνεται πουθενά ούτε μία γυναίκα από γραφεία. Οι μηχανές συζητούν και κουδουνίζουν η μία στην άλλη. Είναι ώρα να κατεβάσεις το γύρο του καπέλου σου, να μοιραστείς μετά από όλη αυτή τη βιαιότητα ένα τσιγάρο και να σκεφτείς πώς θα ξεφύγεις … θυμάσαι πώς μπήκες, όλες τις στροφές της διαδρομής; Όχι. Δεν κοίταζες. Κάποια από όλες αυτές τις πόρτες θα μπορούσε να σε οδηγήσει στην ασφάλεια, αλλά ίσως να μην υπάρχει χρόνος.…

 
Αλλά ο Ντάνκαν Σάντις δεν είναι παρά ένα όνομα, μια λειτουργία, και «πόσο ψηλά φτάνει όλο αυτό» δεν είναι καν η σωστή ερώτηση, γιατί τα σχεδιαγράμματα της οργάνωσης έχουν όλα φτιαχτεί από Εκείνους, οι τίτλοι και τα ονόματα έχουν μπει από Εκείνους, γιατί:

 
Παροιμίες για Παρανοϊκούς, 3: αν σε καταφέρουν να κάνεις λάθος ερωτήσεις, δε χρειάζεται να ανησυχούν για τις απαντήσεις.