Μια περιγραφή του Πίντσον από το 1970

Πριν λίγες ώρες, ο Βασίλης Δρόλιας και ο Προκόπης Προκοπίδης (ο μεταφραστής τού V.) μού έστειλαν σχεδόν ταυτόχρονα το σύνδεσμο για ένα άρθρο στο London Review of Books, στο οποίο ο ποιητής Μπιλ Πέρλμαν μιλά για μια συνάντηση που είχε με τον Τόμας Πίντσον το καλοκαίρι του 1970.

Ο Πέρλμαν περιγράφει τον Πίντσον ως έναν άνθρωπο που ζούσε μάλλον φτωχικά, τρεφόταν με κάνναβη, καφέ και τσιγάρα μέντας (και χάμπουργκερ με τυρί και τσίλι), έγραφε πολύ, και γλεντούσε με παρέες που απαρτίζονταν κυρίως από ανθρώπους μικρότερης ηλικίας, πράγμα που του έδινε την ευκαιρία να συμπεριφέρεται παιδιάστικα. Επίσης μερικές φορές τραύλιζε (οπότε μάλλον στο πρόσωπο του Σλόθροπ, του «πρωταγωνιστή» στο Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας, διακωμωδούσε τον εαυτό του), και δήλωνε χαιρέκακα ότι ένας από τους στόχους του ήταν «να δώσει μπόλικη δουλειά σε αρκετές γενεές μελετητών».

Αυτό, τουλάχιστον, νομίζω πως το έχει πετύχει.

Παρουσίαση στο σημερινό Βήμα

Το Βήμα έκανε στο σημερινό του φύλλο μια σύντομη παρουσίαση του Ενάντια στη Μέρα, η οποία όμως δεν περιορίστηκε στην απλή αναπαραγωγή του οπισθόφυλλου, αλλά είχε και ένα-δυο ενδιαφέροντα στοιχεία παραπάνω. Περιέργως, δεν είδα πουθενά υπογραφή.

Είναι πάντα νύχτα, αλλιώς δεν θα είχαμε ανάγκη το φως

Έτσι έλεγε η φράση του Θελόνιους (ή Τελόνιους) Μονκ πριν την καταβροχθίσει ο Δαίμονας του Τυπογραφείου. Και στα αγγλικά «It ‘s always night, or we wouldn’t need light».

Το φως βρίσκεται παντού στο βιβλίο: στον ουρανό, στη φωτογραφία, στη ζωγραφική· φυσικό, ηλεκτρικό, ή αποτέλεσμα καύσης· αντικατοπτρίζεται, διαχέεται, διαθλάται· περνά μέσα από κρυστάλλους, πλέει στον φωτοφόρο αιθέρα, ή κινείται ελεύθερο.

Η φράση του Μονκ δεν έχει σαφή προέλευση· δεν την έχει καταγράψει ο ίδιος κάπου, παρόλο που συχνά αποδίδεται σ’ αυτόν. Χθες, όμως, ο Βασίλης Δρόλιας μου έστειλε ένα σύνδεσμο όπου υπάρχει μια ελαφρώς παραλλαγμένη εκδοχή της φράσης, γραμμένη από το χέρι του σαξοφωνίστα Στηβ Λέισι, ο οποίος είχε συνεργαστεί για κάποιο διάστημα με τον Μονκ. Πρόκειται για μια συλλογή από συμβουλές που έδινε ο Μονκ στους μουσικούς που έπαιζαν μαζί του. Ανάμεσά τους, βρίσκουμε τη φράση: «It must be always night, otherwise they wouldn’t need the lights».

Τόμας Πίντσον: κάθε φράση και μια περιπέτεια.

Το «Ενάντια στη Μέρα» στα βιβλιοπωλεία

Από την περασμένη Παρασκευή, το «Ενάντια στη Μέρα» βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία. Μαζί του βρίσκεται και η ουρά του γνωστού Δαίμονα του Τυπογραφείου: εξαιτίας ενός μικρού λάθους κατά την τελική εκτύπωση, η σελίδα που υπήρχε στην αρχή του βιβλίου με τη φράση του Θελόνιους Μόνκ «Είναι πάντα νύχτα, αλλιώς δεν θα είχαμε ανάγκη το φως» εξαφανίστηκε, και στη θέση της τυπώθηκε για δεύτερη φορά η σελίδα με τα περιεχόμενα.

Ουδείς τέλειος.

Πάντως, τώρα που το κρατάω στα χέρια μου, το θεωρώ αρκετά καλαίσθητο.

Μια Πιντσονική συζήτηση

Αντιμέτωποι με τον Πίντσον, μια συζήτηση με τον Βασίλη Δρόλια με αφορμή την αυριανή κυκλοφορία του «Ενάντια στη Μέρα».

Για τον τίτλο «Ενάντια στη Μέρα»

Ο Πίντσον χρησιμοποιεί συχνά την πολυσημία. Μέσα στο κείμενο, τα πράγματα συνήθως ξεδιαλύνονται χάρη στα συμφραζόμενα, αλλά όταν υπάρχει πολυσημία στον τίτλο, τα πράγματα περιπλέκονται.

Για την επιλογή του τίτλου, μίλησα με πολλούς ανθρώπους. Όλοι όσοι άκουσαν τη φράση «ενάντια στη μέρα» ξαφνιάστηκαν, αλλά νομίζω πως τελικά αυτό το ξάφνιασμα λειτουργεί υπέρ του βιβλίου, και όχι εναντίον του. Εξάλλου, και ο αγγλικός τίτλος ξαφνιάζει, αλλά εκεί επιπλέον έχουμε και την πολυσημία, η οποία δυστυχώς δεν μπορούσε να περάσει και στην ελληνική απόδοση.

Η φράση «Against the Day» έχει τις εξής σημασίες:

1. Ενάντια στη μέρα. Όπου η μέρα χρησιμεύει ως μεταφορά για τον περιβάλλοντα κόσμο, τις κοινωνικές δομές και τη γενικότερη κατάσταση της καθημερινής ζωής.

2. Με φόντο τη μέρα. Πάλι η μέρα ως μεταφορά, εδώ με την έννοια ότι η εστίαση είναι στα άτομα, και όχι στο σύνολο.

3. Κόντρα στο φως. Η αγγλική φράση χρησιμοποιείται και ως απόδοση για τον γαλλικό φωτογραφικό όρο «contre-jour», όταν το φως βρίσκεται πίσω από το αντικείμενο που φωτογραφίζεται, κι έτσι, αντί να πέφτει σ’ αυτό, πέφτει στο φακό.

4. «Εις ημέραν», ή «εις την ημέραν». Αυτή είναι βιβλική φράση, και δηλώνει πως κάτι γίνεται ως προετοιμασία για την Ημέρα της Κρίσεως.

Το ολοφάνερο πρόβλημα είναι ότι αυτές οι τέσσερις πιθανές ερμηνείες δεν χωρούσαν μαζί στα ελληνικά. Έτσι, έπρεπε να επιλέξω. Την 4η την απέρριψα γιατί θα ήταν μάλλον άσχημος τίτλος, και γιατί, διαβάζοντας το βιβλίο, διαπίστωσα ότι οι βιβλικές αποχρώσεις είναι μηδαμινές, και περιορίζονται σε μια αόριστη αίσθηση κάποιας μελλοντικής απειλής. Η 3η μου φάνηκε δευτερεύουσα. Η 2η είναι απλώς το modus operandi του Πίντσον, ο οποίος πάντοτε εστιάζει στους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, οι οποίοι όμως έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι με διάφορες δομές εξουσίας, επίσημες ή ανεπίσημες. Αυτό, λοιπόν, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο αναρχισμός ως θέμα επανέρχεται πολλές φορές στην αφήγηση, με οδήγησε στο να επιλέξω την 1η ερμηνεία.

Ελπίζω οι αναγνώστες του βιβλίου να συμφωνήσουν.